Alþingi samþykkti í síðustu viku breytingu á búvörulögum, sem festir í sessi núverandi fyrirkomulag útboðs á innflutningskvóta fyrir búvörur. Þannig er rennt frekari stoðum undir fyrirkomulag sem að áliti Samkeppniseftirlitsins hækkar vöruverð og hindrar samkeppni.
Forsaga málsins er að í mars síðastliðnum felldi Héraðsdómur Reykjavíkur þrjá dóma þar sem innheimta útboðsgjalds fyrir innflutningskvóta á búvörur er úrskurðuð ólögmæt og í andstöðu við stjórnarskrá. Dómurinn taldi gjaldið skatt og að með því að gefa landbúnaðarráðherra val samkvæmt búvörulögum um hvort innflutningskvóti væri boðinn út eða varpað um hann hlutkesti hefði Alþingi framselt of mikið skattlagningarvald til ráðherrans.
Stuttu fyrir þinglok skilaði meirihluti atvinnuveganefndar nefndaráliti um frumvarp um óskyldar breytingar á búvörulögum. Því áliti fylgdi breytingartillaga, um að fella burt heimild ráðherra í búvörulögunum til að láta hlutkesti ráða úthlutun þegar umsóknir berast um meiri innflutning en nemur tollkvóta. „Ástæða tillögu þessarar eru dómar sem féllu nýverið í Héraðsdómi Reykjavíkur þar sem komist var að þeirri niðurstöðu að það að ráðherra hafi val um hvorri aðferð 3. mgr. 65. gr. sé beitt, þ.e. hvort hlutkesti sé varpað eða tilboða leitað, feli í sér að hann hafi ákvörðunarvald um hvort skattur sé lagður á eða ekki,“ segir í nefndarálitinu.
Ekkert samráð, lítil umræða
Breytingartillagan var sett fram eftir að hagsmunaaðilar höfðu komið á fund atvinnuveganefndar til að segja álit sitt á frumvarpinu, sem að uppistöðu fjallar um allt aðra hluti; flutning stjórnsýsluverkefna frá Bændasamtökum Íslands til Matvælastofnunar. Ekkert samráð var haft við hagsmunaaðila á borð við samtök fyrirtækja í matvælainnflutningi, samtök neytenda eða aðra sem málið varðar. Þessi veigamikla breyting fékk litla sem enga umræðu í nefndinni og á Alþingi. Eingöngu þingmenn Bjartrar framtíðar og Samfylkingarinnar greiddu atkvæði gegn henni í atkvæðagreiðslu, en stjórnarflokkarnir og Vinstri græn studdu hana.
Breyting meirihluta Alþingis á búvörulögunum gengur þvert gegn ábendingum Samkeppniseftirlitsins, sem hefur ítrekað lagt til að útboð á tollkvóta verði aflagt, nú síðast í skýrslu sinni um dagvörumarkaðinn í mars síðastliðnum: „Útboð landbúnaðarráðuneytisins á tollkvótum vegna innflutnings á kjöti, smjöri og ostum verði felld niður í núverandi mynd. Verði þau ekki lögð niður er lagt til að úthlutun verði endurgjaldslaus og eftir atvikum hlutkesti varpað sé ásókn umfram kvóta.“
Samkeppniseftirlitið benti á að núverandi fyrirkomulag hefði stuðlað að hærra vöruverði, hamlað samkeppni og hindraði aðgang nýrra innflutningsfyrirtækja að markaðnum. Við þessu bregst Alþingi með því að strika út úr lögunum þá leið sem Samkeppniseftirlitið leggur til að sé farin og festir núverandi fyrirkomulag í sessi.
Varðstaða um þrönga hagsmuni
„Þessi vinnubrögð eru með ólíkindum en koma því miður ekki að öllu leyti á óvart,“ segir Ólafur Stephensen, framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. „Þegar kemur að landbúnaðinum virðast bæði ríkisstjórn og Alþingi, sama hver er þar í meirihluta, líta svo á að sjónarmið um samkeppni og hag neytenda skipti ekki máli. Þegar brotið er á rétti neytenda fer löggjafinn í það að hylma yfir brotið og réttlæta það í stað þess að rétta hlut neytenda. Þetta er galið.“
Ólafur vísar til upplýsinga sem FA hefur tekið saman og sýna að útboð á tollkvóta og tilheyrandi innheimta útboðsgjalds hækkar verð innfluttrar búvöru um tugi prósenta. „Samkeppniseftirlitið sagði í skýrslu sinni um dagvörumarkaðinn að stjórnvöld hefðu ítrekað látið undir höfuð leggjast að taka mark á ábendingum sem sneru að aukinni samkeppni í landbúnaðinum. Það stoðaði lítið fyrir stjórnmálamenn að kvarta undan háu matvöruverði þegar þeir tækju ekki mark á tillögum um hvernig mætti lækka það. Þetta er því miður enn eitt dæmið um að Alþingi stendur vörð um þrönga hagsmuni og ónýtt kerfi. Réttur neytenda skiptir engu máli.“
