Grein Ólafs Stephensen, framkvæmdastjóra FA, í Morgunblaðinu 15. október 2020.
Íslandspóstur ohf., sem fengið hefur vel á annan milljarð króna frá skattgreiðendum á síðustu misserum til að bjarga sér frá greiðsluþroti, fékk 250 milljónir króna úr ríkissjóði í upphafi ársins til að mæta fyrirfram mögulegri byrði fyrirtækisins af alþjónustu, en undir hana falla bæði bréfa- og pakkasendingar upp að ákveðnu marki. Birgir Jónsson, forstjóri Íslandspósts, sagði í Morgunblaðinu síðastliðinn laugardag að fyrirtækið þyrfti meiri peninga frá skattgreiðendum; kostnaðurinn við veitingu alþjónustu væri a.m.k. helmingi hærri en þetta „varúðarframlag.“
Póstlöggjöfin gerir vissulega ráð fyrir að póstrekandi, sem sinnir alþjónustu, fái greiðslur úr ríkissjóði – en það er þá til að sinna þjónustu sem enginn annar vill sinna á viðskiptagrundvelli, til dæmis að dreifa pósti á dreifbýlum svæðum sem ekki geta talizt virk markaðssvæði. Íslandspóstur virðist hins vegar vilja fá greiðslur úr vösum skattgreiðenda fyrir samkeppni á virkum markaðssvæðum.
Undirverðlagning í pakkadreifingu
Í upphafi ársins breytti Pósturinn gjaldskrá sinni fyrir pakka- og vörusendingar innanlands. Gjaldskráin fyrir dreifingu innan höfuðborgarsvæðisins hækkaði lítið eitt, eða um 3%, en lækkaði um tugi prósenta á öðrum dreifingarsvæðum; allt að 38%. Þar með fór verð Íslandspósts enn lengra en áður undir verð keppinautanna, t.d. landflutningafyrirtækjanna, sem halda uppi dreifingu til þéttbýlisstaða um allt land.
Þessi gjaldskrárbreyting var gerð með vísan til nýrra póstlaga, sem kveða á um að gjaldskrá fyrir pakka upp að 10 kg skuli vera sú sama um allt land. En í póstlögunum er líka ákvæði, sem á að koma í veg fyrir tap á þjónustunni; að gjaldskrá fyrir alþjónustu skuli taka mið af raunkostnaði að viðbættum hæfilegum hagnaði. Með því að láta verð höfuðborgarsvæðisins gilda um allt land var hins vegar augljóslega verið að dúndra verðinu rækilega undir raunkostnað – og svo er farið fram á að skattgreiðendur greiði mismuninn.
Íslandspóstur er með þessu ekki aðeins að fara fram á að skattgreiðendur niðurgreiði samkeppni hans við stóru landflutningafyrirtækin, heldur ekki síður við ýmsa smærri keppinauta, sem eru að reyna að hasla sér völl t.d. í dreifingu fyrir netverzlanir. Netverzlun er mjög vaxandi starfsemi og með þessari undirverðlagningu reynir ríkisfyrirtækið að krækja sér í stærri sneið af þeirri köku.
Telur PFS gjaldskrána standast lög?
Það vakti vonir með keppinautum Íslandspósts þegar Póst- og fjarskiptastofnun (PFS) krafðist þess í byrjun febrúar (eftir að FA hafði vakið athygli á undirverðlagningunni) að Íslandspóstur sýndi fram á það að gjaldskráin stæðist lög.
„Að mati PFS þarf ÍSP að sýna fram á að verðlagning fyrirtækisins hverju sinni taki mið af raunkostnaði að viðbættum hæfilegum hagnaði. Á þetta sérstaklega við um kröfuna um sömu gjaldskrá um allt land þar sem ÍSP kýs að miða verðlagningu á landinu öllu við gildandi verði á svæði 1, þ.e. vegna svæða 2, 3 og 4 sem orsakar samsvarandi tekjutap á pökkum innanlands að óbreyttu,“ sagði í bréfi PFS til Póstsins. Lagt var fyrir ríkisfyrirtækið að endurskoða gjaldskrána fyrir 5. maí.
Í stöðuskjali, sem PFS birti á sama tíma, kom fram að stofnunin hefði ekki tekið afstöðu til þess hvort ný gjaldskrá Póstsins innan alþjónustu væri í samræmi við ákvæði samkeppnislaga.
Ekkert fréttist af endurskoðun gjaldskrárinnar fyrir 5. maí. Í ágúst tilkynnti Pósturinn 9,5% hækkun á pakkagjaldskránni, sem breytir engu um undirverðlagningu félagsins á virkum markaðssvæðum; gjaldskrá ríkisfyrirtæksins er enn tugum prósenta undir gjaldskrá keppinauta þegar horft er t.d. á flutning á pakka milli Reykjavíkur og Akureyrar.
Fyrirspurnum FA til Póst- og fjarskiptastofnunar um endurskoðun gjaldskrárinnar og hvort hún sé talin standast lög hefur ekki verið svarað og stofnunin hefur ekkert látið frá sér fara um málið. Í níu og hálfan mánuð hefur ríkisfyrirtækið komizt upp með það sem að mati FA er klárlega ólögleg undirverðlagning og náð til sín stækkandi hluta af vaxandi markaði fyrir pakkasendingar.
Um leið hefur fyrirtækið fjölgað dreifingardögum á pökkum til að styrkja stöðu sína í samkeppninni. Þeir eru nú sex í viku en alþjónuskyldan kveður eingöngu á um tveggja daga dreifingu í viku. Þannig hækkar kostnaður ríkisfyrirtækisins verulega en væntanlega vill það svo sækja þá peninga í vasa skattgreiðenda.
FA hefur einnig bent Samkeppniseftirlitinu á hina ólögmætu gjaldskrá. Miðað við vinnsluhraða mála sem varða Íslandspóst hjá þeirri stofnun má búast við niðurstöðu að einhverjum árum liðnum.
Vill Alþingi niðurgreiða samkeppnisrekstur ríkisfyrirtækis?
Ætli það hafi verið meining Alþingis, þegar það lagði Íslandspósti til peninga, að ríkisfyrirtækið færi í niðurgreidda samkeppni við einkaaðila á virkum markaðssvæðum? Var meining þingsins að klekkja sérstaklega á einkafyrirtækjum sem reyna að halda uppi viðskiptum og þjónustu á landsbyggðinni? Ef ekki, þarf þingið að leggjast rækilega yfir það hvernig opinbera hlutafélagið hagar sér.
