Innlendar kjötafurðastöðvar og tengd fyrirtæki hrepptu vel rúmlega meirihluta heimilda til að flytja inn tollfrjálst nauta-, svína- og alifuglakjöt frá ríkjum Evrópusambandsins, samkvæmt niðurstöðum tollkvótaútboðs sem atvinnuvegaráðuneytið hefur birt. Tollkvótinn fyrir þessar kjöttegundir, samkvæmt tvíhliða samningi Íslands og ESB, er samtals 1.226 tonn á seinni helmingi ársins. Fengu afurðastöðvar og tengd fyrirtæki úthlutað tæplega 745 tonna kvóta, eða 60,8%. Afurðastöðvarnar hafa bætt duglega við sig á fimm árum, en árið 2021 komu 28,73% tollkvóta fyrir þessar kjöttegundir frá ESB í hlut þeirra.
Um fjögur fyrirtæki er að ræða. Háihólmi ehf. er að nafninu til í eigu innkaupastjóra Esju-Gæðafæðis, dótturfélags Kaupfélags Skagfirðinga. LL42 er systurfélag Stjörnugríss. Mata er systurfélag Matfugls og Síldar og fisks (Ali). Eingöngu Sláturfélag Suðurlands býður í tollkvóta í eigin nafni. Í töflunni hér að neðan sést hversu mikinn tollkvóta hvert fyrirtæki fékk í útboðinu og hvað þau fengu mikið samtals.
Útboð á tollkvótanum virkar þannig að fyrirtækin, sem hæst bjóða í kvótann, fá mest af honum. Útboðsgjaldið, þ.e. það sem fyrirtækin bjóða í kvótann, leggst svo við kostnaðarverð vörunnar. Í þessu útboði fengu afurðastöðvarnar rétt tæpan helming tollkvótans fyrir nautakjöt, næstum því allan svínakjötskvótann og tæpan helming, eða 46%, af samanlögðum tollkvóta fyrir alifuglakjöt. Í öllum tilvikum er um talsverða aukningu að ræða frá síðasta tollkvótaútboði, sem gilti fyrir fyrri helming ársins.
Kaupfélagið drjúgt í kindakjötsinnflutningi
Atvinnuvegaráðuneytið hefur einnig birt niðurstöður útboðs á tollkvóta samkvæmt samningnum um Alþjóðaviðskiptastofnunina (WTO). Þar vekur athygli að Háihólmi, fyrirtækið sem tengist Kaupfélagi Skagfirðinga, fær yfir 40% af 95 tonna nautakjötskvóta, tæpan fjórðung af 64 tonna svínakjötskvóta og rúman fjórðung, eða tæplega 93 tonn, af 345 tonna kvóta til að flytja inn kinda- og geitakjöt.
Hlutdeild afurðastöðvanna tvöfaldast á fimm árum
Ef horft er á árið 2025 í heild, er hlutdeild afurðastöðvanna í ESB-tollkvótanum 55,4%, eða tæplega 1.360 tonn af 2.452 tonna kvóta. Myndin að neðan sýnir hvernig hlutdeild innlendra afurðastöðva í ESB-tollkvótanum hefur þróast frá 2021. Hún hefur á þeim tíma nærri tvöfaldast.
Þarf samkeppnisundanþágu til að verjast eigin innflutningi?
„Þessar tölur eru umhugsunarverðar,“ segir Ólafur Stephensen, framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Fyrir það fyrsta setja þær í mjög sérkennilegt ljós fullyrðingar um að undanþágur frá samkeppnislögum séu nauðsynlegar fyrir afurðastöðvarnar til þess að þær geti brugðist við samkeppni frá kjötinnflutningi. Afurðastöðvarnar eru í hópi umsvifamestu kjötinnflytjenda landsins og fá ítrekað í sinn hlut meirihluta ESB-kvótans fyrir kjötinnflutning. Röksemdirnar um að þær þurfi undanþágu til að verjast eigin innflutningi eru í meira lagi öfugsnúnar.“
Ólafur rifjar jafnframt upp að FA hafi ítrekað bent á að það fyrirkomulag að bjóða upp tollkvótana gefi afuröastöðvunum færi á að misnota kerfið. „Þær hafa lengi stundað þann leik að bjóða hátt í tollkvótana, fá þannig mest af þeim í sinn hlut og hækka um leið verðið á innflutningnum, sem stuðlar að því að vernda þeirra eigin framleiðslu. Kerfið býður því miður upp á þetta. Við höfum sent atvinnuvegaráðuneytinu og Samkeppniseftirlitinu ítrekaðar ábendingar um þann skaða, sem þannig er unninn á samkeppni á kjötmarkaðnum.“
