FA leggur til víðtæka endurskoðun á áfengislögum

Félag atvinnurekenda leggur til mun víðtækari endurskoðun á lagaumgerð áfengismarkaðar hér á landi en gert er ráð fyrir í frumvarpsdrögum dómsmálaráðherra, þar sem lagt er til að innlend einkafyrirtæki fái heimild til að reka vefverslun með áfengi. FA lýsir yfir stuðningi við það markmið ráðherra að tryggja jafnræði milli innlendrar og erlendrar verslunar, en telur að ganga þurfi mun lengra í frjálsræðisátt til að tryggja að breytingin búi ekki til nýtt ójafnræði eða samkeppnishindranir.  Þannig leggur félagið til heildarendurskoðun á rekstrarumhverfi áfengisframleiðslu og -verslunar á Íslandi, þ.m.t. sölufyrirkomulagi, reglum um auglýsingar og markaðssetningu, fjárhæð áfengisgjalda og innheimtu þeirra.

Á meðal helstu atriða sem FA bendir á eru eftirfarandi:

Afnám auglýsingabanns
Afnema þarf bann við auglýsingum á áfengi samhliða því að vefverslun er heimiluð. Í frumvarpsdrögum ráðherra eru færð góð rök fyrir því að afnema auglýsingabannið, en jafnframt skýrt tekið fram að ekki standi til að gera það nú! Það telur FA mikla þversögn í málinu.

FA telur nauðsynlegt að afnema auglýsingabannið af þremur ástæðum.

• Í fyrsta lagi  til að rétta hlut innlendra áfengisframleiðenda, sem er bannað að auglýsa vöru sína á sama tíma og áfengisauglýsingar fyrir erlendar áfengistegundir eru út um allt á vefmiðlum, í erlendum blöðum og tímaritum sem flutt eru til landsins og í útsendingum frá erlendum íþróttaviðburðum í íslensku sjónvarpi.
• Í öðru lagi til að draga úr aðstöðumun smásölu og heildsölu, verði netverslun heimiluð. FA bendir á að innlendar verslanakeðjur á matvörumarkaði, þar sem samþjöppun er meiri en í nokkru öðru Evrópulandi, áformi að reka netverslanir verði frumvarpsdrögin að lögum (bjóða þá neytendum væntanlega að panta á netinu og sækja vöruna í næstu búðarferð), og muni þá ráða miklu um hvaða vörur standi neytendum til boða og haldi að þeim eigin innflutningi, en heildsalar hafi enga leið til að vekja athygli á vörum sínum ef auglýsingabann verður áfram í gildi.
• Í þriðja lagi skyti afskaplega skökku við að heimila innlendum fyrirtækjum að starfrækja netverslun með áfengi en banna þeim að segja neytendum frá því með auglýsingum að verslunin sé til staðar og hvert vöruframboð hennar sé.

Hvað verður um ÁTVR?
Í frumvarpsdrögunum er gert ráð fyrir áframhaldandi rekstri Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins og að hún hafi áfram einkarétt á hefðbundinni smásölu áfengis. Engin tilraun er gerð í greinargerðinni til að meta áhrif þess á ÁTVR að gefa netverslun frjálsa. Þó er ljóst að áhrifin verða mikil:

• ÁTVR hefur í dag heimild til að reka netverslun. Með breytingunni yrði þannig til einkaréttar- og samkeppnishluti innan ÁTVR, líkt og hjá fleiri ríkisfyrirtækjum og -stofnunum. Ekkert er fjallað um hvernig gert er ráð fyrir að ÁTVR bregðist við samkeppni í netverslun, hvaða reglur eigi að gilda um samskipti einkaréttar- og samkeppnishluta stofnunarinnar eða hver eigi að hafa eftirlit með að eftir þeim sé farið.
• Verslun með áfengi mun væntanlega færast að stórum hluta á netið, sérstaklega fyrst stóru matvörukeðjurnar ætla sér hlut á markaðnum. Þá mun væntanlega draga hratt úr hefðbundinni smásölu hjá ÁTVR. Ekkert kemur í veg fyrir að framleiðendur og innflytjendur áfengis bjóði vöru sína á lægra verði í eigin netverslun en hjá ÁTVR. Að óbreyttum lögum er álagning ÁTVR lögbundin og vandséð hvaða leiðir stofnunin hefur til að bregðast við verðsamkeppni. Verður því ekki betur séð en að rekstrargrundvöllur ÁTVR sé brostinn og óljóst hvernig ríkið hyggst bregðast við, verði taprekstur á stofnuninni – hvort það verði leiðrétt með framlögum frá skattgreiðendum eins og í tilviki Íslandspósts eða með öðrum hætti.
• Einkaréttur ÁTVR á sölu áfengis er rökstuddur með vísan til lýðheilsusjónarmiða. Færa má rök fyrir því að með því að afnema þann einkarétt hvað varðar sölu á netinu, sé íslenska ríkið í raun að hafna því að einkaréttur ÁTVR á sölu áfengis byggi á lýðheilsusjónarmiðum og þar með sé forsendan fyrir einkarétti ÁTVR brostin. Að mati FA verður ekki bæði haldið og sleppt í þessum efnum. Verði frumvarpið að lögum hlýtur að vera óumflýjanlegt að einkaréttur ÁTVR í hefðbundinni smásölu verði einnig afnuminn enda standist einokun ríkisins á sölu áfengis í smásölu á grundvelli lýðheilsusjónarmiða þá enga skoðun.

Hver sinnir eftirliti og hver borgar það?
FA telur einsýnt að talsvert eftirlit þurfi annars vegar með því að skilyrði laga um vefverslun með áfengi séu haldin, t.d. varðandi það að viðskiptavinir sanni aldur sinn, og að jafnframt þurfi aukið eftirlit með rekstri ÁTVR. Ekkert er þó í frumvarpinu eða greinargerð þess um það hver eigi að sinna þessu eftirliti eða hver eigi að bera kostnaðinn af því.

Verða áfengisgjöld lækkuð eða innheimtu þeirra breytt?
FA ítrekar í umsögn sinni að áfengisgjöld – sem eru þau hæstu í hinum vestræna heimi – verði lækkuð og/eða innheimtu þeirra breytt til að gera þau minna íþyngjandi fyrir fyrirtæki í framleiðslu og innflutningi áfengis. Ætla má að slík breyting myndi styðja mjög við rekstur minni fyrirtækja í greininni.

Breytingin ekki hugsuð til enda
„Áform ráðherra eru góð, en í ráðuneytinu virðast áhrif breytingarinnar eða útfærsla ekki hafa verið hugsuð til enda,“ segir Ólafur Stephensen framkvæmdastjóri FA. „Við teljum hættu á að breytingar, sem eingöngu beinast að afmörkuðum þáttum áfengismarkaðarins án þess að hafa heildarmyndina í huga, skapi ný vandamál varðandi jafnræði, samkeppni og rekstrarhæfi fyrirtækja á þessum markaði. Við erum til í að taka þátt í vinnu við heildarendurskoðun á lagaumhverfi áfengismarkaðarins, með viðskiptafrelsi að leiðarljósi.“

Umsögn FA um frumvarpsdrögin
Tillögur Deloitte um breytingar á innheimtu áfengisgjalds