Grein Ólafs Stephensen, framkvæmdastjóra FA, í Morgunblaðinu 4. maí 2015.
Innleiðing rafrænna skilríkja, þar sem ríkisvaldinu var beitt til að koma tugum þúsunda einstaklinga í viðskipti við fyrirtækið Auðkenni, orkar verulega tvímælis og hefur verið gagnrýnd að undanförnu. Skilríkin, sem fólk getur notað í snjallsímunum sínum, voru ókeypis í fyrstu en Auðkenni hefur síðan gefið út að farið verði að rukka fyrir þau. Forsvarsmenn fyrirtækisins hafa gefið út að þeir muni ekki rukka einstaklinga. Það blasir þó við að á endanum munu neytendur bera kostnaðinn vegna útgáfu og notkunar skilríkjanna.
Athyglin hefur einkum beinzt að því að neytendum hafi, í krafti loforðs um skuldaleiðréttingu, verið smalað í viðskipti við einkafyrirtæki sem í raun hefur einokunarstöðu í útgáfu rafrænna skilríkja. Ferlið er þó ekki síður gagnrýni vert vegna þess hvernig fyrirtækjum var þröngvað í viðskipti við Auðkenni, hversu illa ferlið var undirbúið og hversu neikvæð áhrif það hefur á frjálsa samkeppni.
Samkeppnishindranir
Auðkenni, sem er í eigu viðskiptabankanna og Símans, hefur lengi verið í samvinnu við stjórnvöld um þróun rafrænna skilríkja og rafrænna undirskrifta. Fyrirtækið hefur þó engan einkarétt á að veita slíka þjónustu eða þróa lausnir henni tengdar. Önnur fyrirtæki hafa átt slíkar lausnir tilbúnar en fengu þó til dæmis ekki að bjóða í uppsetningu lausnar til rafrænnar undirritunar á vef ríkisskattstjóra; um hana var gengið til samninga við Advania og Auðkenni án útboðs.
Af hálfu Auðkennis hafa bæði verið í boði rafræn skilríki í snjallsíma og á plastkortum. Við framkvæmd skuldaleiðréttingarinnar kom í ljós að plastkortin virkuðu ekki sem skyldi hjá þeim tugum þúsunda netnotenda sem nota netvafra frá Apple; ekki var hægt að nota þau til að samþykkja skuldaleiðréttinguna af því að rafræna undirskriftin virkar ekki. Þetta staðfestu tæknimenn ríkisskattstjóra. Auðkenni bauð jafnframt upp á sjálfsafgreiðslu fyrir skilríki á síma á vefnum. Sú þjónusta virkar ekki hjá þeim sem nota stýrikerfi frá Apple. Fyrir utan þau óþægindi sem þetta olli neytendum er það að sjálfsögðu samkeppnishindrun gagnvart söluaðilum Apple-vara þegar torveldara er fyrir notendur þeirra að nálgast opinbera þjónustu rafrænt en notendur tækja keppinautanna.
Símafyrirtækjunum var af hálfu ríkisskattstjóra og fjármálaráðuneytisins gert að búa kerfi sín undir innleiðingu rafrænu skilríkjanna með afar skömmum fyrirvara. Höfum í huga að í þeim hópi voru keppinautar Símans, eins af eigendum Auðkennis, sem hafði haft nægan tíma til að prófa tæknilausnina í samstarfi við fyrirtækið. Fjarskiptafyrirtækin þurftu að leggja í gríðarlegan kostnað við að skipta út SIM-kortum viðskiptavinanna til þess að þeir gætu nýtt sér skuldaleiðréttinguna. Nova ehf. þurfti að skipta um framleiðanda SIM-korta með ærinni fyrirhöfn og skömmum fyrirvara.
Að minnsta kosti af tveimur ástæðum er þetta samkeppnishindrun. Annars vegar er símafyrirtæki í raun stillt upp við vegg og því sýnt fram á að það eigi á hættu að missa viðskiptavinina annað ef það býður ekki „ríkislausnina“ á rafrænni auðkenningu og undirskrift. Um leið er viðskiptavinum farsímafyrirtækja torveldað að skipta um símafyrirtæki. Til þessa hefur verið lagt upp úr því að númeraflutningur sé einfaldur og geti átt sér stað á nokkrum mínútum. Viðskiptavinur, sem hefur fengið rafræn skilríki og vill skipta um símafélag, þarf hins vegar að gera sér ferð í bankann og láta endurvirkja rafrænu skilríkin á símanum sínum. Þetta hindrar samkeppni á farsímamarkaði.
Hver á að borga og hvernig á að rukka?
Auðkenni hefur nýlega gefið út gjaldskrá fyrir þjónustu sína. Þar er boðað að fjarskiptafyrirtækin verði rukkuð um 136 krónur á mánuði (með vsk.) fyrir hvern viðskiptavin sem er með rafræn skilríki. Það hefur raunar legið fyrir frá upphafi að fyrirtækið hygðist rukka fjarskiptafyrirtækin. Í ákafanum við að safna viðskiptavinum undir leiðréttingarpressunni virðist Auðkenni hafa látið það sér í léttu rúmi liggja þótt Nova treysti sér til dæmis ekki til að undirgangast samningsskilmála um gjaldtöku af félaginu og þar með eftir atvikum af viðskiptavinum þess. Nova benti á að stór hluti viðskiptavina símafélagsins væri með svokölluð frelsiskort og fengi enga reikninga. Hvernig á símafélag að rukka slíka viðskiptavini fyrir rafræn skilríki? Er hægt að ætlast til að það beri kostnaðinn af þeim sjálft?
Það virðist að flestu leyti eðlilegra að viðskiptasambandið sé á milli áskrifanda rafrænu skilríkjanna og Auðkennis sjálfs. Viðskiptavinurinn fengi þá reikning frá Auðkenni og fyrirtækið leigði pláss á SIM-kortum fjarskiptafyrirtækjanna. Viðskiptavinurinn er vafalaust reiðubúinn að greiða fyrir þessa þjónustu ef hann sér hagræði og þægindi í henni. Það er að minnsta kosti fráleitt að bankarnir, sem með rafrænum skilríkjum hafa sparað sér kostnað vegna auðkennislykla handa viðskiptavinum sínum, velti honum beina leið yfir á fjarskiptafyrirtækin.
Í gjaldskrá Auðkennis er sömuleiðis boðað að þjónustuveitendur, þ.e. fyrirtæki og stofnanir sem nýta lausn fyrirtækisins til að láta viðskiptavini sína auðkenna sig, verði rukkaðir um 500.000 krónur á mánuði fyrir þjónustuna. Það er miklu hærri upphæð en keppinautar Auðkennis bjóða sumir hverjir fyrir svipaða þjónustu, en gjaldskráin er hugsanlega sett fram í trausti þess að fyrirtækið hafi þegar náð yfirburðastöðu í krafti hinnar öflugu smölunar viðskiptavina til þess með dyggri aðstoð ríkisvaldsins.
Fjórar spurningar
Hægt væri að rekja í talsvert lengra máli ágalla á þeirri leið við innleiðingu rafrænna skilríkja sem ríkisvaldið beitti sér hart fyrir, í þágu fyrirtækis í eigu bankanna og Símans. Það er samt ekki of seint að vinda ofan af vitleysunni. Að lokum er ekki fráleitt að setja fram fjórar spurningar til Auðkennis og eigenda þess:
- Hvað mun kosta fyrirtæki og stofnanir að nýta sér möguleika á auðkenningu viðskiptavina? Eru sex milljónir á ári hið raunverulega verð?
- Hvernig hyggst Auðkenni semja við fjarskiptafyrirtæki vegna áskrifenda í fyrirframgreiddri þjónustu?
- Stendur til að áskrifandinn eigi skilríkin og geti haft þau með sér á milli símafyrirtækja með einfaldri tilkynningu, t.d. á vef Auðkennis?
- Munu bankarnir opna fyrir fleiri auðkennislausnir en frá sínu fyrirtæki í heimabönkum sínum?
